Skip to main content

Begroting VWS

Beste voorzitter en beste collega’s. Graag wil ik jullie vanaf deze plek bedanken voor het medeleven dat jullie de afgelopen periode toonden met onze oppas Yoni toen bleek dat ze ernstig ziek was.

Yoni is onze vaste oppas en ze is 21 jaar oud. Ze is de liefste oppas van de wereld. Eigenlijk is ze meer de bff van onze dochter. Ze doen altijd van die leuke dingen samen. Bakken, knutselen, kroegmuziek draaien, die mijn dochter van zeven dan zingt op een moment dat niet zo gepast is. Maar ach, ze hadden het altijd reuze gezellig samen en dat was een fijn idee.

Maar donkere wolken pakten zich samen. Yoni kreeg zo rond de start van de coronacrisis hele erge hoofdpijn en die bleef maar aanhouden, maar ze werd niet doorgestuurd voor een foto van haar hoofd.

In januari van dit jaar kreeg ze bovenop de hoofdpijn ook nog eens uitval aan haar benen. Voor mij als ms-patiënt was duidelijk dat er iets serieus aan de hand was, voor haar artsen niet. Ze werd naar een psycholoog gestuurd maar niet doorgestuurd voor een foto van haar hoofd.

Pas in mei van dit jaar kreeg ze een mri-scan. Ze bleek een hersentumor te hebben ter grootte van een mandarijn. De wereld van haar, haar vriend, haar lieve ouders en broer en haar grote vriendenkring, stond helemaal op z’n kop.

Binnen een paar dagen volgde een hele zware operatie van een groot team van deskundigen in het Erasmus MC. Anderhalve dag later werd ze naar huis gestuurd, want geen bed. Er volgden twee heropnames door nare complicaties.
Inmiddels gaat het goed met haar. Ze straalt weer en hoeft pas over negen maanden terug te komen. Vanaf hier zeg ik: ‘Op naar volledig herstel lieve schat. We zijn heel trots op jou!’

 Elke keer als ik met mensen spreek over Yoni, vertellen ze een soortgelijk heftig verhaal dat je niet zou verwachten in een land als Nederland.

Zo vertelde een arts mij afgelopen week nog dat een vriendin van haar van 34 jaar oud met een knobbetje in haar borst niet werd doorgestuurd voor een mammografie. Er werd maanden gewacht. Ze ging zienderoog achteruit. Toen ze eenmaal wel werd doorgestuurd, bleek ze een agressieve vorm van borstkanker te hebben die inmiddels was uitgezaaid.

We leven in een tijd dat de meest ingewikkelde, meest bijzondere operaties mogelijk zijn, maar we leven ook in een tijd van doorgeslagen beknibbeling op de zorg.

Zo leidde het in de zogeheten “sluis” plaatsen van het geneesmiddel Kaftrio er toe dat een jonge vrouw van 22 jaar oud in ons land overleed aan de taaislijmziekte, terwijl, als ze in Duitsland had gewoond, dat niet was gebeurd. In Duitsland komen nieuwe geneesmiddelen namelijk eerst op de markt en wordt er daarna onderhandeld over de prijs.

 Onze zorg staat op klappen. Ik zei het hier al vaker, maar als u dat nog steeds niet van mij wil aannemen, neem het dan aan van mevrouw Kaljouw, bestuursvoorzitter van de Nederlandse Zorgautoriteit.

Zij waarschuwde afgelopen vrijdag in het rapport “De stand van de zorg”, dat de zorg een kritisch punt heeft bereikt. Mensen krijgen lang niet altijd meer de zorg die zij nodig hebben. Ze stelt dat we afstevenen op een onoverbrugbare zorgkloof.

Tussen arm en rijk.

Tussen de mensen die de pijnbehandelingen die uit het pakket gegooid zijn nog wel kunnen betalen en pijnvrij kunnen leven, en de mensen die dat niet kunnen. Tussen de mensen die de dubbeling van de eigen bijdrage en het eigen risico voor hun noodzakelijke medicijnen wel kunnen betalen en de mensen die dat niet meer kunnen. Tussen de mensen die een Oostblokker bij hun moeder in huis halen om voor haar te zorgen en de mensen die dementerend thuis vervuilen, doorlopen met ziektes en half dood op de eerste hulp terechtkomen.

Er zijn, zo schrijft de NZa, mensen die als het nodig is de weg kennen en over voldoende middelen beschikken om de juiste zorg te krijgen, maar er zijn ook steeds meer mensen die zulke middelen en kennis niet hebben en buiten de boot vallen.

Klassenzorg is allang al de praktijk in ons land.

De NZa wijst ook op de zere plek: het beknibbelen op personeel is al jarenlang beleid om de zorgkosten af te remmen. Vanwege budgetplafonds moesten zorgaanbieders meer doen met minder personeel. Dat dit systeem op de lange termijn onhoudbaar was, werd genegeerd tot het instortte onder druk van corona.

Maar ook toen de coronacrisis onze zorg hard trof, werd het tij niet gekeerd. De 914 ic-verpleegkundigen die in de vijf jaar voor corona weggesaneerd werden, zijn niet teruggehaald. Erger, op dit moment zijn er bijna 500 vacatures voor ic-verpleegkundigen (470, vraag 23).

Onze ic-capaciteit is met 1101 operationele bedden nog altijd ongeveer de helft van het Europese gemiddelde. En het ziekteverzuim in de ziekenhuizen is opgelopen naar het equivalent van zo’n 25.000 medewerkers (tekort vraag 86, deeltijdfactor vraag 333).

Volgens het RIVM gingen er door de coronastrategie van op en afschalen van reguliere ziekenhuiszorg 320.000 gezonde levensjaren verloren en werden er 305.000 operaties uitgesteld. En volgens de NZa wordt de inhaalzorg onvoldoende ingelopen.

En als het gaat om de waardering, de salarissen, dan zit er in de OVA-ruimte onvoldoende geld om de 1,4 miljoen zorgmedewerkers voldoende te compenseren voor de hoge inflatie.

ver wat dit beknibbelen op personeel in de praktijk betekent, lees je in heftige berichten. Bij het OLVG ziekenhuis kampt 5-10% van het personeel met loonbeslag.

Hoe bestaat het dan dat terwijl de ziekenhuizen na een heel klein plusje nu, in 2026 weer op de 0% volumegroei worden gezet, vraag ik de verantwoordelijk minister?

Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat bestuurders uit het veld daarmee akkoord gegaan zijn? Dat kan alleen maar als ze elkaar de godganse dag nakakelen in zelfdestructieve dogma’s waar mee ze hun eigen personeel keihard in de kou laten staan.

Zorg is mensenwerk. De thuishulp die je helpt met schoonmaken als dat niet meer gaat, de verzorger die in geval van nood je leven redt, de verpleegkundige die je stoma verzorgt, de chirurg die je levensreddende operatie uitvoert, de helpende die je eten geeft, de vrijwilliger die een ommetje met je maakt, de huisarts die je doorstuurt als je druk op de borst hebt, de tandarts die je gaatje vult, de fysiotherapeut die je bewegingsapparaat weer in gang zet, de psycholoog die je mentale treintje weer op de rails zet, de anesthesist die je van jarenlange pijn af helpt, de verloskundige die je kindje ter wereld brengt, de kraamhulp die je de eerste dagen helpt met de verzorging. Het is allemaal mensenwerk.

En mensen die werken kosten geld. En daar wordt dus op beknibbeld. Waarom? Omdat ze consequent doen alsof de zorgkosten te hard oplopen.

Sinds het rapport “Zorg blijft groeien. Financiering onder druk” van het Centraal Planbureau uit 2010 is de zorg kop van jut. Het doemscenario ging ervan uit dat als we niets zouden doen, de zorg zou groeien van 10% bbp in 2010 naar 31% bbp in 2040. Het bbp is het bruto binnenlands product en staat voor dat wat we met z’n allen in een jaar verdienen.

Sindsdien is het hakken in de zorg. De splinters vliegen je om de oren. Jaar-in-jaar-uit wees ik de collega’s erop dat de zorg uitgedrukt in percentage bbp in werkelijkheid helemaal niet zo hard groeide. Maar ze waren horende doof en ziende blind.

In 2010 maakte de zorg zo’n 10% van het bbp uit, dat doet het nu nog steeds en de prognose in de meest recente Macro-economische verkenning (MEV) is dat dat in 2027 zelfs terugloopt naar 9%.

Hoe kan dat? Ten eerste omdat het bbp veel harder groeide dan gedacht en de zorg juist veel minder hard. Ten tweede omdat het “als-we-niets-doen-dan”-dogma helemaal niet bestaat. “We” deden wel wat.

Of beter gezegd “Ze”. Klink, Bussemaker, Veldhuizen-Van Zanten, Schippers, Van Rijn, Bruins, De Jonge, Kuipers en Helder deden en doen niet alleen “iets” ze rosten de hele zorg kapot.

En ze gaan ermee door. En niet in alle openheid. Nee alles wordt altijd in smoezen gehuld. Ze hebben bijvoorbeeld nu weer bedacht dat het wegbezuinigen van nog eens 10.000 medewerkers in de verpleeghuizen, het doorontwikkelen van het Kwaliteitskader verpleeghuiszorg moet heten.

Doorontwikkelen. Hoe verzin je het. Er is op dit moment een tekort in onze verpleeghuizen van bijna 30.000 medewerkers ten opzichte van het absolute minimum-van-het-minimum van 2 medewerkers op 8 bewoners tijdens piektijden. Als minister Helder klaar is met haar doorontwikkeling, is dat tekort 40.000 geworden. Maar alles wordt er beter op hoor! Ik word hier zo boos was. Wees gewoon eerlijk over waar je mee bezig bent.

Ook het bericht dat de zorgkantoren het verantwoord vinden, dat de 16.605 hoogbejaarden met wie het thuis allang al niet meer gaat en die langer dan de Treeknorm op een plek in het verpleeghuis wachten, maakt me boos. Waarom hebben we die Treeknormen dan vraag ik de minister? (vraag 479)

Maar er is hoop! En een doorbraak!

Afgelopen vrijdag bracht het Centraal Planbureau het rapport “Zorguitgaven, ons een zorg” uit. De 31% bbp in 2040 uit het rapport van 2010, lezen we daar niet meer in terug. Het is ingeruild voor 18% bbp in 2060. En laten we wel wezen. Dat is een jaartal dat we vandaag de dag helemaal niet kunnen overzien en een percentage dat ook helemaal niets zegt.

Het is fijn om na al die jaren gelijk te krijgen, als percentage van het bbp stijgt het aandeel dat we uitgeven aan zorg niet, maar daar kopen we niks voor als het roer nu niet om gaat.

En dat moet wel. Voordat het te laat is!

Nu moeten we ervoor zorgen dat de zorg niet klapt. Nu moeten we ervoor zorgen dat er genoeg medewerkers zijn. En nu moeten we zorgen voor betere zorg. Want betere zorg is ook goedkopere zorg.

En van betere zorg worden we vanzelf veel ouder en gezonder oud (CPB Zorg blijft groeien, tabel 2, M79>88, V83>90).

Het actuele tekort van 50.000 zorgmedewerkers is op verschillende manieren in te lossen, maar het is ook de roze olifant in de Kamer, en daarmee ook mijn kritiekpunt op het rapport van de NZa dat ik eerder in mijn bijdrage noemde, waarin ze de personeelstekorten als een voldongen feit zien. Dat is het niet.

De personeelstekorten zijn groot maar er werken dan ook 1,4 miljoen mensen in de zorg. En het pijnpunt dat mevrouw Kaljouw aanstipte, is dat salarissen niet steeds het beknibbelpunt moeten zijn, want dan stort de zorg in.

Werken moet lonen. Zorg ervoor dat zorgmedewerkers niet hun toeslagen verliezen als ze extra uren willen maken (vraag 334). Erkennen de ministers dat de toeslagengrens niet wordt verruimd omdat dat geld kost en dus politieke onwil is?

Als de deeltijdfactor van 0,68 wordt verhoogd naar 0,80 levert dat zo’n 200.000 medewerkers op. Het personeelstekort is dan duurzaam opgelost. Als je het huidige tekort van 50.000 medewerkers omslaat, dan heb je 3,25 miljard euro nodig om het tekort op te lossen. Erkennen de ministers dat de beurs niet wordt getrokken om het personeelstekort op te lossen uit politieke onwil?

Daarnaast moet er voldoende geld worden toegevoegd aan de OVA-ruimte om de inflatie te compenseren. De minister van financiën heeft laten becijferen dat het 1,2 miljard euro kost om alle zorgmedewerkers eenmalig 1.000 euro uit te keren als compensatie voor de hoge inflatie. Dus waar wachten jullie op vraag ik de ministers? En als u daar nog een dekking zoekt. De verzekeraars hebben een solvabiliteitsoverschot van bijna 3 miljard euro (vraag 100). Haal het daar uit zou ik zeggen.

Daarnaast zijn er ook tal van mogelijkheden om het aantal zorgmedewerkers op de werkvloer flink toe te laten nemen, zonder dat dat geld kost of dat er extra zorgmedewerkers bij hoeven.

Ons overheadplan levert zo’n 50.000 extra zorgmedewerkers op de werkvloer in de verpleeghuizen op als de overhead wordt teruggebracht van 16% (definitie Berenschot) naar het gemiddelde van zo’n 7% zoals de best presterende instellingen die blijken te hebben. Overheadmedewerkers gaan dan met behoud van salaris weer een uitvoerende taak vervullen. Voor de ziekenhuizen moet zo’n zelfde aantal te realiseren zijn. Waarom stellen de ministers geen overheadnorm in vraag ik?

Als de regeldruk halveert van zo’n 40% naar 20% van de tijd, dan levert dat op elke 100 medewerkers 20 collega’s extra op. Op 1,4 miljoen zorgmedewerkers is dat 280.000 collega’s extra zonder dat er iemand van buiten de zorg erbij hoeft te komen. Dan is het personeelstekort ook duurzaam opgelost.

Dit is een goudmijn voorzitter. Het werk wordt er ongetwijfeld leuker van en de onhoudbare werkdruk verdwijnt als sneeuw voor de zon! Hoe staat het met de opheffing van de regels zoals opgesomd in het rapport “Regeldruk in de langdurige zorg. Boosdoeners blootgelegd”, vraag ik de minister?

 

De personeelstekorten zijn dus goed oplosbaar. Dan een andere grote probleem dat ik graag vandaag wil bespreken.

In 2010 is ook afgestapt van het betere zorg scenario want dat kostte te veel. Inmiddels zijn we jaren verder, hebben we geleerd dat de zorg helemaal niet steeds een groter stuk van het bbp inneemt en kunnen we de grote ommezwaai terug naar het betere zorg scenario maken.

Nu we twaalf jaar verder zijn is het namelijk overduidelijk dat betere zorg ontzettend vaak ook goedkoper is.

Ik gaf al vaker het voorbeeld van het kleine innovatieve hulpmiddel dat via de lies wordt ingebracht en een lekkende hartklep kan verhelpen. Me dunkt dat dat goedkoper is dan de borstkast open maken.

Maar ook de 314 levensveranderende en levensreddende medicijnen die eraan zitten te komen. De baten voor de patiënt zijn sowieso niet uit te drukken in geld, maar die voor de samenleving zijn ook aanzienlijk. Wat dacht u ervan als taaislijmpatiënten niet meer meerdere keren per jaar in peperdure isolatiebedden liggen, maar door een geneesmiddel kunnen gaan doorleren, een baan kunnen krijgen en belastingbetalende burgers worden?

Maar neem ook kanker. Een deel van de toename van het aantal kankerdiagnoses (156.000 in 2032) komt door de verbeterde vroegdiagnose. Alhoewel het aantal diagnoses dus toeneemt, neemt het risico om te overlijden aan kanker af. Dat is goed nieuws voor de patiënt en scheelt ook nog eens geld.

Bij kanker is het van belang dat je er snel bij bent. Wat dus onacceptabel is, is dat op dit moment 31 nieuwe kankergeneesmiddelen in de “sluis” zitten (vraag 243) en daardoor grote vertraging oplopen voordat ze bij de patiënt komen, omdat Nederland met verkeerde zuinigheid eerst wil onderhandelen over de prijs, terwijl Duitsland, Franrijk en België eerst vergoeden en daarna pas gaan onderhandelen over de prijs. Beseft de minister dat zijn aanpak gezonde levensjaren en geld kost?

De komende twee jaar verwachten we meer dan honderd nieuwe toepassingen van geneesmiddelen voor mensen met kanker. Dus pak dat goede nieuws zeg ik tegen de minister! Is hij bereid de sluis op te heffen en het voorbeeld van Duitsland, Frankrijk en België te volgen?

Om te zorgen dat een medicijn bij de meeste patiënten effect heeft, brengen farmaceuten het vaak op de markt in de maximaal verdraagbare dosis. Voor sommige kankermedicijnen is dat veel meer dan voor een effect nodig is. Dit aanpakken kan zoveel leed en daarmee geld besparen. Leonie Zasias, die onlangs overleden is, bracht dit hier al eens ter sprake in een initiatiefnota. Hoe staat het met de toezeggingen die toen zijn gedaan?

Een andere manier waarop je medicijnen doelmatiger in kunt zetten, is vooraf voorspellen of een medicijn nuttig is voor een patiënt, of heel vroeg na start ingrijpen als dat niet het geval blijkt (biomarkers). Dit scheelt leed en kosten. Hoe staat het hiermee?

Als de huisarts meer tijd voor de patiënt krijgt zorgt dat voor lagere zorgkosten, betere kwaliteit van zorg, meer werkplezier en een hogere patiënttevredenheid. Dus waar wacht de minister op?

Het Safe Label System (SLS) is een bewezen innovatie die bijna de helft van de medicatiefouten in operatiekamers te voorkomt. Is die inmiddels overal ingevoerd vraag ik?

De PUREtrance kan tot 75 onnodige keizersneden per 1000 bevallingen voorkomen. Is die landelijk uitgerold?

De geautomatiseerde medicijnkar zorgt voor minder verspilling van medicijnen. Rijdt die al overal?

Het stoppen met het weggooien van goede en op maat gemaakte hulpmiddelen bij verhuizing naar een andere gemeente zorgt voor een aanzienlijke besparing. Is dit al overal staand beleid?

De netto zorgkosten voor kinderen met refractaire epilepsie nemen af bij het gebruik van de NightWatch. Per wanneer wordt die vergoed?

Patiënten die fit hun operatie ingaan (prehabilitatie) hebben minder kans op complicaties en herstellen sneller. Kortere ligduur en lagere kosten. Is dit al overal staand beleid?

Het strategisch adviesbureau SiRM constateert dat het ZonMw programma DoelmatigheidsOnderzoek een gezondheidswinst van 13.000 gewonnen levensjaren kan opleveren en een netto opbrengsten van ruim 4 miljard euro. Hoe staat het hiermee?

Ik kom tot een einde. Wat hebben veel zorginnovaties gemeen? Ze worden niet landelijk uitgerold, het blijft bij een pilot of een programma en het stopt simpelweg. Kun je nagaan. Ik zeg, hou op de zorg af te breken en ga voor betere zorg. Daar worden we allemaal beter van.