Wet Zorg en Dwang: een dilemma
Over de wens van een wet als deze wordt in dit Huis al zo'n twaalf jaar gesproken en sinds vier jaar spreken we al over de komst van de wet Zorg en Dwang. Dat het zo lang duurt daar kun je kritisch over zijn, immers de bedoeling van een wet als deze – duidelijkheid – is al vele jaren gewenst. Echter, deze wet herbergt vele dilemma's.
Dilemma's die weer leiden tot nieuwe dilemma's en gewenste antwoorden die zich niet goed laten vinden. De wet is ingewikkeld. Goed bedoeld, maar ingewikkeld. Niet technisch ingewikkeld, maar ingewikkeld in zijn weerslag op de praktijk.
Mevrouw wil niet douchen maar vervuilt, meneer is onrustig en slaat om zich heen, mevrouw valt uit bed en bezeert zich, meneer wil weg maar verdwaalt. Deze dilemma's spelen dagelijks een grote rol op de werkvloer en ik spreek mijn grote bewondering uit voor de mensen die dag in dag uit deze dilemma's afwegen om tot een zo goed mogelijk oordeel komen. Het zal niet makkelijk zijn, dillema's kunnen worstelingen worden en tot twijfel leiden. Mag meneer geen cola meer als hij suikerziekte heeft? Gaat de deur op slot als er 's nachts tot uitputting aan toe gedwaald wordt?
Het zijn dilemma's.
Dwangmedicatie bijvoorbeeld. Een akelig begrip. "Nee", zeg ik dan als eerste en elke vezel in mijn lijf verzet zich ertegen. Een mens moet dwangmedicatie kunnen weigeren. Daar ga je zelf over. Maar wat als een dementerende meneer zo onrustig is dat hij om zich heen slaat en medebewoners de dupe zijn? Mag het dan wel? Ja. Maar wat is ernstig? Kun je iemand dwangmedicatie geven om één tik? Zo eentje die dagelijks op vele schoolpleinen valt? Nee. Tikken die een gewoonte worden dan of een beuk? Ja. En wat als er te weinig personeel is dat onvoldoende geschoold is om met zo een meneer om te gaan is het dan rechtvaardig? Nee. Maar zolang als er te weinig medewerkers zijn moeten anderen dan de dupe zijn? Nee.
Maar een dementerende mevrouw die uit verdriet om haar overleden man haar hand stukslaat tegen de muur? Wat doe je dan? Dwangmedicatie? Nee toch. Beschermende handschoenen aan dan maar? Dat lijkt me ook niet. Een luisterend oor? Wellicht is dat de oplossing.
En hoe zit dat dan met die man die een psychose heeft en dwangmedicatie krijgt, geen vlieg kwaad doet, behandeld wordt en als hij opknapt zegt: "Dat nooit meer, sluit mij de volgende keer maar op". Moet je daar dan gehoor aan geven? Ja. Maar dan die andere jongen. Zwaar epileptisch en wil geen medicijnen meer omdat hij niet meer tegen de bijwerkingen kan, maar als hij ze niet krijgt is hij morgen dood. Toch geven? Ja. Dan verwachten we goede zorg.
Zo zie je, geen eenduidig antwoord maar dilemma's.
En hoe zit het dan met voeding? Met dat glas cola bijvoorbeeld. Iemand die suikerziekte heeft en niet dement of verstandelijk beperkt is, mag zichzelf kapotdrinken met drie liter cola per dag maar als je in een tehuis woont mag dat beperkt worden. Mijn eerste gedachte is dan ook dat iemand dat helemaal zelf moet kunnen bepalen. Maar wat als het nou mis gaat en die persoon met een hypo tegen de vlakte gaat? Dan gaat het over goede zorg en verwachten we betrokkenheid voor het welzijn van mensen die het zelf allemaal niet goed meer kunnen bepalen.
Of iemand met het Angelman-syndroom, die eet zichzelf letterlijk dood. Moet hij dan beperkt worden in het eten en waar ligt dan de grens? Ook hier gaat het om de professionele afweging tussen vrijheid en goede zorg.
Weer meer dilemma's.
Zweedse banden, bedhekken, rolstoelbladen, zitbroeken. Allemaal niet doen is mijn eerste reactie. Maar wat als een demente mevrouw elke keer vergeet dat ze niet meer kan lopen, opstaat, uit de rolstoel valt en bont en blauw ervan wordt? Dan maar toch een rolstoelblad? Of een jonge meervoudige gehandicapte die zijn zitbroek in de rolstoel niet wil, krom gebogen hangt en krom groeit dat tot vreselijke pijn leidt. Gewoon maar laten gebeuren? Nee toch? Ook daar speelt goede zorg.
En die Zweedse band dan? Ik heb hier in dit huis eens gesproken over een marteldood. Een meneer was in zijn Zweedse band overleden door urineretentie. Een horrorverhaal. Maar er zijn ook voorbeelden dat die akelige band wel de benodigde goede zorg biedt want wie laat nou elke dag een broze hoogbejaarde demente dame uit bed vallen met alle fysieke gevolgen van dien?
Maar jeempie zeg, heeft u gisterenavond Nieuwsuur gezien met het voorbeeld van die mevrouw die elke week door vier man in de houtgreep genomen werd en platgespoten om dan onder de douche gereden te worden? Elke week? Nee, dat kan echt niet. Kom op zeg.
Weer een ander dilemma.
Dat van wilsbekwaam tegenover wilsonbekwaam. Wanneer kan iemand wel en niet zijn eigen keuzes maken? Wanneer iemand niet kan communiceren is het vreselijk lastig om erachter te komen wat hij wil. Maar wat als iemand klip en klaar aan kan geven dat hij pindakaas op zijn brood wil, terwijl hij een notenallergie heeft? Is diegene dan wilsbekwaam of niet?
Deze nieuwe wet spreekt daarom van 'wilsonbekwaam ter zake'. Iets minder vaag, maar nog steeds een groot grijs gebied. Waar begint wilsonbekwaamheid en wanneer eindigt het? Begint het bij een suikerpatiënt bij één glas cola, of twee? Eindigt het bij één suikerklontje in de koffie, of bij twee? En er zijn ook vele gradaties in wilsbekwaamheid. 264.030 individuen (op wie deze wet betrekking heeft) hebben verschillende en veranderende maten van wilsbekwaamheid: van zeer ferm tot helemaal niets.
Nog een dilemma.
Die van het onderscheid tussen zware en lichte maatregelen. De één zal moeiteloos akkoord gaan met een Zweedse band, de ander gaat door het lint als hij niet naar buiten mag. Wat voor de één onoverkomelijk is, daar kan de ander mee leven. Ik denk ook dat het de goede afweging is dat in deze wet dat onderscheid dan ook niet maakt maar aan de andere kant moet dan ook alles maar dan ook alles geadministreerd worden en dat willen we ook niet.
Het volgende dilemma.
Dwangzorg niet in de thuissituatie. Logisch. Maar moet die jongen die nog thuis woont en van wie 's nacht de slaapkamerdeur op slot gaat dan naar een instelling? Nee. En aan de andere kant, niemand hier in dit Huis zal het acceptabel vinden dat een mevrouw in een rolstoel die nog thuis woont ter valpreventie een rolstoelbord gemonteerd krijgt. Onbestaanbaar als die mevrouw op die wijze zou moeten leven en moeten wachten tot de volgende thuiszorgmedewerker langs komt. Maar zo onbestaanbaar is dit voorbeeld niet nu de staatssecretaris de verzorgingshuizen sluiten wil. Hij moet hier echt over nadenken. Het kan echt niet.
En dan is er het dilemma van het personeel.
Een fnuikend onderliggend probleem in de zorg dat bij elk probleem en elk dilemma de kop op steekt: te weinig medewerkers en onvoldoende scholing. Wat nou als een oude dame gebrekkig maar continent in het verpleeghuis komt, tien keer per dag moet plassen en er onvoldoende medewerkers zijn om haar naar het toilet te brengen? Een inco omdoen is dan ook dwangzorg.
En wat als niemand zich na twintig jaar meer af vraagt of die jonggehandicapte niet meer van zijn rolstoelblad af kan en het wordt toch geprobeerd en het kan wel? Wat nou als er nooit andere dingen worden geprobeerd waardoor iemand met een verstandelijke beperking altijd maar met een slot op de deur zit 's nachts en niemand ooit probeert of het niet meer nodig is? Wat als niemand aan de bel had getrokken over die jongen die vastgebonden zat? Zat hij dan nog vastgebonden in een isoleercel in plaats van dat hij vorig jaar met zijn moeder op het strand liep?
Gaat het niet gewoon om goed opgeleid personeel? Om voldoende goed opgeleid personeel die je niet van de werkvloer af moet halen om achter de computer te zetten? Zou dat niet doodzonde zijn? Wat als het personeel in Ommen goed opgeleid was geweest? Was die mevrouw dan ook doodgedrukt?
Het begrip "goede zorg" zou altijd zijn grondslag moeten hebben bij vrijheidsbeperkende maatregelen. Een vaag begrip lijkt het, maar het is veel krachtiger dan de vage begrippen in de wetstekst zoals "voldoende mogelijkheden", "ernstig nadeel", "uiterste middelen", "geschikte onvrijwillige zorg".
Het is van belang af te wegen in welke mate onvoldoende medewerkers en onvoldoende goed geschoolde medewerkers de aanleiding tot vrijheidsbeperkende maatregelen zijn. Dat is eigenlijk waar het om gaat: goede zorg door professionele medewerkers. Voldoende medewerkers. Voldoende opleiding. Daar schort het nogal eens aan.
Drie dagen na de Catshuisbreuk schrapten VVD, CDA, GroenLinks, D66 en de ChristenUnie met hun Kunduzakkoord de Agemagelden voor extra personeel en scholing uit de Geestelijke- en Gehandicaptenzorg. En niemand van u, alleen GroenLinks deels, draaide dat terug. Een misser van jewelste in de euforie van de macht.
Dit land staat aan de morele afgrond als pillen personeel vervangen en wij dat met deze wet moeten faciliteren. Want goed en bekwaam personeel zoekt een oplossing. Zoekt een oplossing die niet betekent dat een mevrouw wekelijks de spuit krijgt om onder de douche te gaan maar zoekt naar iets lichters, iets beters. Een waskom misschien?
Goed personeel zoekt contact en experimenteert met het slot op de deur, met het bedhek, en start uit zichzelf – uit zichzelf – met de afbouw van medicatie. Zoekt en zoekt totdat de lichtste vorm gevonden wordt. Zoekt totdat maximale vrijheid geboden wordt of zoekt tot er uiteindelijk geen vrijheidsbeperking meer nodig is. We moeten er niet de ogen voor sluiten dat we hier vandaag mede staan omdat dat niet of onvoldoende gebeurt.
Nog een dilemma.
De administratieve lasten. Het kwam al even langs. De afgesproken termijnen in de wet zijn een eenheidsworst waar de dagelijkse dillema's van de 264.030 mensen die hier mee te maken krijgen 264.030 verschillende individuen zijn die niet in een eenheid te persen zijn. Je kunt middels papier zekerheid willen optuigen maar als het nergens toe leidt of als het er alleen maar slechter van wordt dan is het zinloos.
"Het mag niet meer, tenzij je er heel goed over nagedacht hebt", is een prachtige leidende gedachte. "Nee, tenzij...", ook dat klinkt sterk maar heb je daar een wet en een papierfabriek voor nodig?
Wat als hierdoor de professional alleen maar meer achter de computer verdwijnt? Wat als hele afdelingen onbeheerd achterblijven en dementen onder de dipiperondruppels gestopt worden terwijl de professional zijn verantwoording zit te tikken?
En is de leidende gedachte achter de Pilot Regelarm Werken niet nu juist dat als we maximale vrijheid aan de professional geven dat de overhead dan weg kan en de professional kan doen waar hij voor opgeleid is, namelijk zorgen?
En daarmee komen we tot het dilemma van deze wet.
Is de wet van toegevoegde waarde? Ja. Want al te vaak sluipen vrijheidsbeperkende maatregelen er in waardoor ze langdurig worden toegepast totdat niemand eigenlijk meer weet waarom. Maar ook nee. Want willen we dat de schaarse professional achter de computer verdwijnt? Nee.
Voorzitter, ik heb de wijsheid niet in pacht. Hoe weerbarstig staat de werkelijkheid ten opzichte van wat we in wetgeving proberen te vatten. In hoeverre kunnen we de ideale wereld scheppen voor onze medemens die het zelf allemaal niet zo goed of niet meer zo goed kan bevatten? Wie zijn wij om zaken te ontzeggen die mensen toch heel erg graag willen?
Ik vraag de staatssecretaris naar zijn afwegingen, zijn dilemma's, de worstelingen die hij met deze wet ervaart en naar zijn conclusies. Biedt deze wet volgens hem uitkomst? Wordt het er beter van? Worden excessen teuggedrongen? Zo ja, dan moeten we dit doen. Zo nee, bij twijfel niet oversteken.
Laat deze wet ons niet het goede gevoel geven dat we tenminste 'iets' gedaan hebben wanneer het materieel 'niets' blijkt te zijn.